Oblivion Soave, uit L'incoronazone di Poppeia (Monteverdi)

In Weimar zagen we in E-werk een prachtige uitvoering van Monteverdi's Incoronazione di Poppeia. De aria van de oude voedster Arnalta raakte me bijzonder. In 'Oblivion soave' zingt ze voor Poppeia een slaaplied. De rol wordt meestal door een man vervuld. In dit soort vroege opera's komt deze figuur vaker voor als een komische noot, maar hier is er alleen tederheid. De aria wordt hier gezongen door Alexander Oliver, met Nikolaus Harnoncourt & Das Monteverdi Ensemble Zürich.

Het voorspel van de Ring des Nibelungen en dat van de Jozefromans

De vier Jozefromans worden voorafgegaan door een voorspel, de hellevaart. Thomas Mann imiteert hierin het voorspel van Das Rheingold, dat begint met wat hij de Urzelle noemt, de eerste Contra-Es. Het voorspel begint met het octaaf Es-Es, gespeeld door de contrabassen. Dit is de Rijn in rust en harmonie. Dan ontstaat langzaam de grote drieklank Es, de Rijn is in beroering, dit is het ontwikkelingsmotief. Vanuit de Rijn als symbool voor water als oerbeginsel, ontstaat het leven. Bij Mann daalt de verteller af in de onderwereld, de Brunnen der Vergangenheit. De oerklank, bij Wagner de Es, is bij Mann de U. Het voorspel staat vol met U-klanken: Brunnen, Ur-Beginn, Dünenkulisse.

Thomas Mann en Wagner

Na jaren goede voornemens eindelijk een begin gemaakt met het lezen van Joseph und seine Brüder van Thomas Mann. Dat wil zeggen: eerder luisteren dan lezen, want ik heb het hoorboek van Gert Westphal op mijn telefoon geladen en zit met koptelefoon op mijn hoofd en boek op schoot. Adembenemend. De musicaliteit van de taal komt door deze voorlezing van de 'koning der voorlezers', de 'Fischer-Diskau van het woord' geheel tot zijn recht. Ten behoeve van de leesclub waarin dit project werd gestart, met overigens de handicap dat er nog steeds geen Nederlandse vertaling is, deed ik onderzoek naar de relatie met muziek. De relatie met Wagner's Ring des Nibelungen is evident. De structuur (vier delen), het voorspel, vele Wagnercitaten en de leidmotieftechniek.
Maar ook Tristan und Isolde en Parsifal. In het hier opgenomen fragment uit een radio-uitzending uit 1954 gaat hij ook op de leidmotieftechniek van Wagner in.

Het Spanisches Liederbuch

Ik heb mij in het Spaanse lied gestort en ben begonnen bij het Spanisches Liederbuch (1889-1890) van Hugo Wolf (1860-1903), nieuwgierig naar de vraag waarom een Duits componist Spaanse liederen schreef. Dat heeft alles te maken met de Romantiek, een periode waarin in Duitsland belangstelling voor de Spaanse literatuur ontstond. Het Spanisches Liederbuch (1852) is een verzameling Duitse vertalingen van Spaanse teksten, van de dichters Emanuel Geibel en Paul Heyse. Sommige van die gedichten zijn van beroemde schrijvers als Cervantes en Lope de Vega, andere zijn anoniem. Vervolgens vroeg ik me af of ook anderen die teksten hebben gebruikt en of de Spaanse originelen op muziek zijn gezet. Dat kun je opzoeken op de The Lied, Art Song, and Choral Texts Page (http://www.recmusic.org/lieder/). Een voorbeeld van zo’n lied waarvan er meer versies zijn is Die ihr schwebet um diese Palmen uit de Geistliche Lieder en is gebaseerd op een tekst van Lope de Vega: Pues andáis en las palmas. Het is een wiegenlied van Maria voor het kind Jezus. Brahms gebruikte dezelfde tekst voor zijn Geistliches Wiegenlied. Inderdaad is er ook een Spaanse versie, getiteld Cantarcillo, van de Catalaanse componist Eduardo Toldrá Soler (1895 - 1962). Helaas kan ik geen goede vertolking vinden van het lied van Wolf. Die van Elisabeth Schwarzkopf zit nog in mijn oren. Niemand beschermt het kind zo mooi tegen de wuivende palmen als zij. Na beluistering van verschillende versies van het lied van Brahms won Elly Ameling het van Jessey Norman en Janet Baker. Voor het lied van Toldra vond ik een prachtige vertolking van Pilar Lorengar.

Lunapark in MuzyQ

Gisteren was ik even in het Muziekmakerscentrum MuzyQ, waar je als professional of amateur kunt repeteren en opnamen kunt maken. Er bleek een concert te zijn van Lunapark, een nieuw Brabants ensemble opgericht door Arnold Marinissen en Anthony Fiumara,dat voornamelijk minimal music speelt.



Eerder was Lunapark in MuzyQ voor de opname van een CD, nu speelden ze onder meer werk van Brian Eno, zijn Three Variations on the Canon in D Major by Johann Pachelbel uit 1976. Nieuwgierig geworden ging ik op zoek en vond op de website een mooi fragment.

Elevated Extended is een stuk met muziek van de Amerikaanse componist David Lang. Lang beschouwt het verstilde en langgerekte Men als een tromboneconcert. Je hoort een reeks wisselende akkoorden, waarbinnen zich een soort melodie lijkt te onwikkelen. Matt Mullican maakte met archiefmateriaal een film op deze muziek, onder de titel Elevated. Ik vind dit nu een goed voorbeeld hoe muziek en beeld wel bij elkaar kunnen passen. Ju kunt niet direkt vaststellen wat ze met elkaar te maken hebben maar de droevige lange tonen passen op een of andere mnaier bij de nostalgische zwartwit beelden. Nederland is toch een rijk land als het om vernieuwing in de muziek gaat. Hopelijk wordt dat binnenkort niet allemaal de nek omgedraaid.

Lunapark, 'Elevated' (fragment) from Flux/S on Vimeo.

Ravel: Pianoconcert voor de linkerhand

Gisteren ging de serie Klank en Kleur van het Concertgebouworkest van start. Ik ben het geheel eens met Elmer Schönberger dat klank voor het oor weinig met klank voor het oog te maken heeft. De samenhang van het programma was duidelijk wat betreft de klank voor het oor (gek genoeg noem je dat klankkleur). We moesten worden opgevoed, dus legde Jan Raes het verschijnsel boventonen uit. De hoornist blies op zijn hoorn en de piano ging meeklinken. De leek weet daarna nog niets en de kenner kent het trucje al. Dat van die boventonen was nodig vanwege Tristan Murail, componist van zogenaamde spectrale muziek. Je hoort dan zeeën van geluid, maar eerlijk gezegd begon ik snel af te dwalen. Ik dacht aan hoe ik in mijn studie zo’n stuk moest analyseren.

Voor Skrjabin kun je me wakker maken en ik vond Vers La Flamme en wat Klaas de Vries erbij had gemaakt heel mooi. Maar beeld bij muziek maken, daar geloof ik niet in. Er was een soort action painter die via overheadprojectoren bewegende vlekken op een reuzescherm produceerde. Het leidde af en was geen verband te leggen. Of het zijn banale verbanden als: rood = actie, grijs = rust. Laat maar weg. In het Holland Festival was dat bij Varèse ook een mislukking.

Maar de avond werd – tot mijn eigen verrassing – gemaakt door het Concert voor de Linkerhand van Ravel. Dat stuk staat nog als een huis en pianist Aimard is een kunstenaar. Dus op zoek naar een fragment. Dat vond ik (Aimard met Berliner Philarmoniker onder Boulez) maar het kwam mij langzamer voor dan wat ik gisteren hoorde. Gelukkig is er ook een fragment met Paul Wittgestein, voor wie het concert is geschreven omdat hij zijn rechterarm in de oorlog verloor, en dat gaat een stuk sneller.
Hier eerst Aimard



en dan Wittgestein met het begin van het concert, omdat dat zo mooi donker begint



en nu het snelle jazzy deel



Voor wie op een prettige manier over Ravel wil lezen raad ik aan: Ravel van Jean Echenoz (Minuit 2006, weet niet of het vertaald is).

Gamelan 4: Kulu Kulu van Iwan Gunawan door Ensemble Gendeng

In een volle Lichtzaal in het Tropentheater speelden gisteren liefst drie gamelan ensembles, een uit Nederland, een uit Bandung (Java) en een uit Bali. Het in 1989 opgerichte Nederlandse Ensemble Gending speelt nieuw gecomponeerde muziek op een Javaanse gamelan. Het werkt ook samen met Indonesische componisten en musici, zoals het Kyai Fatahillah ensemble uit Bandung dat gisteren te horen was. Het concert maakte duidelijk hoezeer de minimal music van Steve Reich op de gamelanmuziek is geïnspireerd. Door de elkaar afwisselende ensembles en stukken leek het soms wel een postkoloniale competitie tussen oost en west. Vooral het Balinese Gong Semara Ratih speelde de sterren van de hemel met een ongekende virtuositeit en gevoel voor show, alsof het duidelijk wilde maken dat de Balinese gamelan toch de enige echte minimal music is. In Kulu Kulu is de traditionele speelpraktijk met westerse compositiemethodes gecombineerd. Het Internationale Gamelan Festival is een belevenis. Topmusici en composities die tonen hoezeer deze muziek zich vernieuwt.

Gamelan 3: Opera Java

Gisteren zagen we Opera Java (het filmpje laat de generale repetitie zien) in het Tropenmuseum te Amsterdam. Regisseur en filmmaker Garin Nugroho bewerkte in opdracht van het Tropentheater zijn film 'Opera Jawa' tot een eigentijds muziektheaterstuk. Opera Java is een moderne hervertelling van 'De Ontvoering van Sita', het centrale verhaal in het beroemde Hindoe-epos Ramayana.


Opvallend was de voortreffelijke dans, gebaseerd op het wayang schaduwspel. Ik vond een mooie foto van Eko Supriyanto (uit de film) die de rol van Rahwana vervulde.

De dansers moesten ook zingen en er waren prachtige stemmen bij. De kostuums waren schitterend om te zien. De uitvergrote stoommanden werden mooi gebruikt in het spel, als schuilplaats of wapen. Komisch was de zang van Endah Lara na de pauze (in het filmpje zit ze aan het eind), een soort Indonesisch meezinglied.

Componist Rahyu Supanggah schreef ook de muziek voor I La Galigo, een muziektheaterwerk van Robert Wilson uit 2004, waarvan ik eveneens een filmpje vond.