Cuba de dentro un piano (teresa Berganza)

Zoals uit de tekst blijkt, zit in het gedicht van Rafael Alberti (1900) een habanera en een guajira verborgen. De habanera begint met de woorden Mulata Vueltabajera, die je ook kunt uitleggen als: Mulattenvrouw uit Vueltabajo, de streek waar tabak werd verbouwd. Het lied gaat verder bij: dime dónde esta la flor. De guajira gaat over het verloren Havana. Spanje verloor deze kolonie in 1898, waarna Cuba onder Amerikaanse invloed kwam. Vandaar dat si in yes veranderde. De muziek van Montsalvatge dateert uit 1945. De componist is vooral bekend van deze liederen op teksten van Alberti, de Canciones Negras.

Cuando mi madre llevaba un sorbete de fresa por sombrero
- Toen mijn moeder een aardbei als hoed droeg
y el humo de los barcos aún era humo de habanero
- en de rook van de schepen nog die van de sigaren was
Mulata vueltabajera...
- van de bruine Vueltabajo bladeren
Cádiz se adormecía entre fandangos y habaneras
- ging Cádiz slapen tussen fandangos en habaneras,
y un lorito al piano quería hacer de tenor.
- en een papagaai aan de piano probeerde te zingen
... dime dónde está la flor que el hombre tanto venera.
- zeg me waar de bloem is die de man zo aanbid.
Mi tío Antonio volvía con aire de insurrecto.
- Mijn oom Antonio kwam terug met zijn rebelse blik.
La Cabaña y El Príncipe sonaban por los patios de El Puerto.
- De Cabaña en de Principe weerklonken door de patios van de haven.
Ya no brilla la Perla Azul de las Antillas,
- De blauwe parel van de Antillen straalt niet langer.
ya se apagó, se nos ha muerto.
- Hij is uitgedoofd, ons ontvallen.
Me encontré con la bella Trinidad
- Ik kwam langs het mooie Trinidad
Cuba se había perdido y ahora era de verdad, era verdad, no era mentira.
- Cuba was verloren, nu was het waar, geen leugen.
un cañonero huido llegó cantándolo en guajira.
- Een kanonneerboot op de vlucht kwam aan, en zong een guajira
La Habana ya se perdió.
- Havana was al verloren
Tuvo la culpa el dinero...
- Geld was de schuldige
Calló, calló el cañonero.
- Hij zweeg, de kanonneerboot viel.
Pero después, pero ¡ah! después
- Maar het was later, ah, later
fue cuando al sí lo hicieron yes".
- Dat ze "si" veranderden in "yes."

Cantes de ida y vuelta: guajira

A mí me gusta por la mañana / Ik ga graag in de ochtend
despuès del café bebido / na een kopje koffie
pasear me por la sabana / door de savanne (= Havana) wandelen
con mi tabaco encendido / met mijn brandende sigaar
Luego me siente en mi silla / Dan zet ik me in mijn stoel
y ei silla o silletón / en in die stoel
y saco en papelón / pak ik zo’n papier
de esos que llaman diarios / dat ze een krant noemen
y parezco un millionario / en lijk wel een miljonair
de esos de la población. / Zoals die uit de stad.

Dit is een guajira, een lied met Cubaans/Spaanse invloeden. De dichtvorm is Spaans. Dit 10-regelig gedicht - de décima - werd al door zeventiende eeuwse Spaanse schrijvers gebruikt. Na de konolisatie van Cuba werd het de muziek van de boeren, die de Spaanse teksten zongen, maar ook wel eigen teksten improviseerden. Dat je in Cádiz rond 1900 guajiras (en habaneras) kon horen, blijkt uit een gedicht van Rafael Alberti: Cuba de dentro un piano, dat heel mooi op muziek is gezet door de Catalaanse componist Montsalvatge. In de jaren dertig namen flamencozangers deze liederen over, vaak met een eigen melodie en stijl. Omdat de muziek als het ware de oceaan over is geweest, spreekt men van cantes de ida y vuelta (van heen en weer, een retourtje. Vanwege de flamencoinvloeden noemt men de muziek ook wel aflamencado. De cantes de ida y vuelta raakten in de jaren 1940 uit de mode. De stijl gold als decadent omdat de zangers mooi zingen (cante bonito) en omdat het geen autentieke flamenco zou zijn. Ik denk dat ook meespeelde dat onder het Franco regime alles puur Spaans moest zijn en zwarte invloeden werden geweerd.

Guantanamera guajira, beroemd gemaakt door Pete Seeger, is trouwens ook een guajira, maar enigszins aangepast, in feite een vertakking van de son. De decima zit er nog wel in maar de maat is 4/4 terwijl die van de oorspronkelijke guajira 6/8 - 3/4 is, wat voor flamencokenners bekend moet zijn van de petenera en de bulerias.