Jakob van Domselaer

Victor Nieuwenhuijs en Maartje Seyferth hebben een prachtige film over de componist Jakob van Domselaer (1890-1960) gemaakt. Zaterdag werd de film in Bergen vertoond. In Museum Kranenburgh is een tentoonstelling over De Nieuwe Kring in Bergen, een groep filosofen en kunstenaars in de periode 1916-1919. Victor is de kleinzoon van de componist en de zoon van de onlangs overleden schilder Constant. Veel beelden van Van Domselaer zijn er niet, maar door een prachtige mengeling van oude foto's en films die goed passen bij de muziek die gespeeld wordt door pianist Kees Wieringa, en door interviews met oud-leerlingen Simeon ten Holt, Nico Schuyt en Max van Alphen de Veer, oud-schoonzoon Constant, componist Dick Raaijmakers, conservator Frits Zwart en muziekjournalist Ernst Vermeulen, wordt een goed beeld van zowel de de componist als de muziek geschapen.

Van Domselaer was een nogal uitgesproken persoonlijkheid, zoals de meesten uit de Nieuwe Kring. Simeon ten Holt heeft eens in een interview verteld dat Van Domselaer zich zo'n beetje beschouwde als de componist die op de Olympus woonde. Zijn muziek is monumentaal, wat te maken kan hebben met het feit dat Van Domselaer organist is geweest. Hij was bevriend met Mondriaan en werd ook door diens ideeën beïnvloed. Dat is lastig om je voor te stellen bij muziek, maar Wieringa legt het goed uit. Je kunt op de piano eigenlijk maar twee kanten op, naar links en naar rechts, en dan eventueel met twee handen tegelijk of juist niet. Van Domselaer heeft overigens nog een derde manier: sommige akkoorden moet je met je vingers als hamers op de toetsen laten vallen.

Met de Nieuwe Kring liep het niet goed af. Ze kregen allemaal ruzie met elkaar. De filosofen trokken zich terug op een stukje grond om Bergense kool te telen, maar dat mislukte waarna de een in de wiskunde promoveerde en vervolgens in het klooster trad en de ander zijn leven in Indië sleet. De anderen gingen hun eigen weg. We kennen ze voornamelijk als vaders van beroemde zonen, Henri ten Holt de vader van componist Simeon ten Holt en Pierre van Eyck de vader van architect Aldo. En dus Van Domselaer die als Kees Wieringa hem niet herontdekt had, thans helemaal vergeten zou zijn geweest.

Cathy Berberian

Ze zong Cage, Berio, met wie ze enige tijd getrouwd was, en later ook Monteverdi. Cathy Berbarian (1925 - 1983) was een in de VS geboren Armeense. Op oudere foto's is dat Armeense nog goed te zien. Later mat ze zich een theaterpersoonlijkheid aan met een platina blond kapsel. Ze zong en danste. Het was Cage die de veelzijdigheid van haar stem herkende. Zo kwam ze in de moderne muziek terecht. Maar ze had ook een prachtige stem voor Monteverdi en voor de liederen van De Falla. Op 27 en 28 april organiseerde de Universiteit Amsterdam een congres over haar. Nu de meeste - soms vergeten - vrouwelijke componisten in kaart zijn gebracht, begint de aandacht voor vrouwelijke performers toe te nemen. Terecht, want enerzijds vind je daar veel vrouwelijk muzikaal talent en anderzijds is het nuttig de schijnwerper eens op de performer te richten in plaats van op de comp0nist. De rol van de performer in het scheppingsproces is een discussiepunt. Wie heeft nu eigenlijk de belangrijkste inbreng gehad in het eindresultaat? Bij Berberian mag je die vraag zeker stellen, al dreigde soms de discussie tijdens het congres hier door overheerst te worden. Van tijd tot tijd zorgde Bussotti voor een vrolijke noot. Sylvano Bussotti (hij lijkt een beetje op Truman Capote) is componist, bekend van zogenaamde grafische (getekende) partituren en theatermaker van extravagante producties. Hij is dol op mooie kleding en al zijn anecdotes over Berberian gaan daar over. Hij vergezelde Berberian regelmatig in de periode dat zij net van Berio gescheiden was en werd dan ook wel - tot zijn vreugde - mr Berberian genoemd. De rest van deze anecdote, die een diner na een concert betrof, ging over de mini-jurk van Cathy die mooier was dan die van de eveneens aanwezige Monserrat Caballe. Een andere anecdote betrof een ketting van plexiglas die zo groot en puntig was dat Bussotti haar niet meer kon omhelzen. Tot hilariteit van het publiek haalde de dochter van Berberian deze creatie tevoorschijn in de vertoonde film van Carrie de Swaan. In diezelfde film was Louis Andriessen te zien. Hij werd gefilmd voor een televisietoestel waarop een opname werd afgedraaid waarin hij Berberian begeleidde, en sprak toen hijzelf in beeld kwam de onsterfelijke woorden: "dat ben ik".