24 november 2006

Don Giovanni en de Stenen Gast op het Beddenkerkhof

We waren voorbereid op Boe-roepers, maar niet op deze, drie stoelen verder, die zijn programmaboekje tot een scheepstoeter had gedraaid en niet van ophouden wist. Eerst begonnen de omstanders van de weeromstuit Bravo! te roepen, maar hij hield niet op. Toen de operagangers om hem heen zich tegen hem begonnen te keren hield hij op en liep hij boos weg. Wat bezielt zo iemand? Zijn het operaliefhebbers die zo vaak de stereotiepe versie hebben gezien dat geen enkele andere versie meer gewaardeerd kan worden? Maar dat gaat er volledig aan voorbij dat iedere opvoering in feite een nieuw werk is dat op zijn eigen merites beoordeeld moet worden. Zijn ze altijd en overal tegen 'eigentijdse' interpretaties? Maar dan hebben ze alleen oog voor de aankleding en niet voor de achterliggende gedachte.

Het verhaal van de Don Juan en de Stenen Gast is een oerverhaal, een sage. Tirso de Molina verwerkte het in de 17e eeuw in een toneelstuk El Burlador de Sevilla y convidada de piedra. In het oerverhaal schopt een rijke heer op een kerkhof tegen een schedel met de woorden "Als er inderdaad een leven na de dood is, dan nodig ik deze dode uit op ons feestmaal.'' 's Avonds tijdens het diner wordt er aangebeld door een geraamte met een witte mantel. Het spook grijpt de heer, smijt hem dood en neemt de ziel van de ongelovige mee naar de hel.
Tirso de Molina baseerde zich ook op het historische verhaal van een rokkenjager die een commandant vermoordde nadat hij diens dochter had onteerd. Hij werd door monniken in een klooster gelokt waar hij werd gedood. De monniken vertelden aan het volk het verhaal dat in het klooster het standbeeld van de commendant stond en dat deze de boef naar de hel had gelokt.

De Stenen Gast figureert in de opera van Mozart en men zegt dat Mozart daarmee ook de geest van zijn vader heeft willen oproepen. Het is een indrukwekkend moment in de opera als de dode begint te spreken. Daar gaat de komische scene aan vooraf dat Leporello, de knecht van Don Giovanni, het standbeeld voor een feestmaal moet uitnodigen. In de versie die nu bij de Nederlandse Opera te zien is, ligt de vermoorde commandant de hele avond op zijn bed. Het is er niet minder indrukwekkend om, omdat het minder anoniem is dan een standbeeld.

Ik heb ik mijn leven niet zoveel versies van deze opera gezien dat ik vergelijkingen kan maken. Maar deze versie onder regie van Jossi Wieler en Sergio Morabito heeft in ieder geval een dramatische lading waarvan het de moeite waard is om die tot je door te laten dringen. Die bedden hebben een functie. Het is ook geen beddenpaleis, maar een kerkhof en een gevangenis tegelijk waar de spelers eerder in hun eigen frustraties dan in de wandaden van Don Giovanni zijn verstrikt.

Oja, er wordt prachtig gezongen. Daar gaat het toch ook om? Het geheel komt nog op de televisie en wat ook heel aardig is, is de website die in verband met deze Mozart Da Ponte triologie (Cosi fan tutte, Don Giovanni en Le nozze di Figaro) is gemaakt. Er staan hele aardige videofragmenten op die ook wel informatief zijn ten aanzien van de bedoelingen van de regisseurs. http://www.mozartdaponte.nl/

12 november 2006

Qawwali-flamenco




Qawwali is een vorm van soefizang door mannen uit Pakistan en Noord-India. Het woord komt van het Arabische qaul wat woord betekent. Oorspronkelijk werd de zang alleen in religieuze ceremonieën opgevoerd, maar inmiddels heeft deze ook de concertzaal en de Bollywood film bereikt. Qawwali dateert uit de 13e eeuw. Er is een solozanger die oude soefi gedichten zingt en een koor (van mannen) dat daarop reageert. De begeleiding bestaat uit harmonium (latere import), percussie (tabla) en handgeklap. Faiz Ali Faiz komt uit een familie die al generaties deze muziek maakt. Hij geldt als de muzikale opvolger van de legendarische Nusrat Ali Khan. Op de website van BBC-3 is informatie over hem te vinden en muziek van hem te beluisteren. http://www.bbc.co.uk/radio3/awards2005/profile_faizalifaiz.shtml

Van de flamenco uit Spanje is niet geheel zeker wat de oorsprong is. Duidelijk is wel dat er sprake is van een sterke zigeunerinvloed en volgens een geaccepteerde theorie kwamen de Spaanse zigeuners oorspronkelijk uit Punjab, een regio in Noordwest India. Maar er zijn ook Arabische invloeden. De gedachte dat qawwali en flamenco verwant zijn, is niet zo vreemd. Anderzijds is muziek geen statisch gegeven, dus een kloof van honderden jaren kan die verwantschap danig hebben aangetast.

Faiz Ali Faiz experimenteert al enige tijd met samenwerking met flamenco zangers. Ook met Duquende, een zigeunerzanger uit Barcelona, heeft hij eerder gezongen. Vrijdag traden ze samen op in het Muziekgebouw aan het IJ in het kader van de 1e Nederlandse flamenco biennale. Eerst traden de groepen gescheiden op. Ik moet zeggen dat je de verwantschap niet onmiddellijk hoort. De ritmes zijn wel verwant, maar de qawwali gaat anders met het ritme om. Dat kan heel snel van tel verspringen. Flamenco klinkt veel Arabischer. In de qawwali zang zitten typisch Indiase wendingen zoals het ineens naar een vreemde toon afzakken en ook het snelle zingen waarbij de zanger als het ware de tabla imiteert herkende ik. Spannend werd het toen de beide groepen op het toneel verschenen. In het begin was het meer een afwisseling, maar geleidelijk ontstond er chemie en kwam een soort fusion van flamenco en qawwali tot stand. Of het ingestudeerd was, weet ik niet. De indruk was in ieder geval van een soort ingestudeerde improvisatie.

Het is een trend: het samen optreden van muzikanten uit landen die een gemeenschappelijke muzikale achtergrond hebben. Ik vind het spannend. Een andere trend is het mengen met nieuwe popmuziek als house en hiphop. Ik heb er tijdens een lezing een voorbeeld van gehoord. Het spreekt me minder aan. Je kunt de evolutie van muziek weliswaar niet stilzetten maar tradities moeten ook niet geheel verloren gaan. Hier heb ik het gevoel dat flarden van eeuwenoude tradities uit verre landen voorbij komen. Dat zulke muziek volle zalen trekt is ook bemoedigend. Al moet er dan wel altijd een dansje bijkomen. Leuk om te zien, maar het had voor mij niet gehoeven.